تعریف تعادل و تراجیح:
تعادل:
در اصطلاح اصولیون،تعادل به معنای برابر بودن دو دلیل در تمامی جهاتی است که موجب ترجیح یکی بر دیگری باشد و هیچ کدام از دو دلیل دارای امتیاز نسبت به دیگری نیستند تا یکی بر دیگری مقدم گردد.تعادل مفرد آمده است زیرا تعادل تنها در یک صورت تحقق می یابد و آن در صورتی است که دو دلیل متعارض از تمامی جهات برابر باشند.
تراجیح:
جمع ترجیح است زیرا مرجحات دو دلیل متعارض فراوان هستند.منظور از تراجیح در اصطلاح اصولیون،مصدر به معنای اسم فاعل است و تراجیح به معنای مرجحات می باشد.
شرایط تعارض:
1-یکی از دو دلیل یا هر دو دلیل قطعی نباشند.
2-ظن فعلی معتبر درهر دو دلیل با هم وجود نداشته باشد.
3-مدلول دو دلیل با هم متنافی باشند ،اگر چه این تنافی عَرَضی بوده و یا در برخی از جهات باشد.
4-هر دو دلیل واجد شرایط حجیت باشد(تعارض همواره میان دو حجت است)
5-دو دلیل متزاحم نباشند،بلکه متباین باشند.(در تزاحم آنکا اهم است مقدم می گردد)
6- یکی از دو دلیل حاکم بر دلیل دیگر نباشد.(دلیل حاکم مقدم بر دلیل محکوم است)
7-یکی از دو دلیل بر دیگری وارد نباشد.(دلیل وارد مقدم بر دلیل مورود است)
مرجحات پنج گانه:
1- ترجیح به واسطه جدیدتر بودن از زمان صدور روایت
2-ترجیح به واسطه ی صفات
3-ترجیح به واسطه شهرت
4-ترجیح به واسطه موافقت با کتاب
5- ترجیح به واسطه مخالفت با عامه (اهل سنت)
ترجیح به واسطه شهرت:
*شهرت فی نفسه حجت نیست
*مرجِّح بودن شهرت منافاتی با حجت نبودن ندارد
*مرجِّح بودن شهرت به معنای عمل کردن به آن روایت نیست بلکه به عنوان موید بودن آن روایت است.
اقسام شهرت:
1- شهرت فتوائی مطابق با روایت(شهرت عملی):فتوائی که مشهور است و همه به آن عمل می کنند.
2-شهرت روایی:شهرتی که در روایت است و نیازی نیست مشهور به آن عمل کرده باشند.بلکه تنها مشهور محدثین روایتی را در کتاب های خود نقل کرده باشند.
آیا شهرت عملی از مرجحات محسوب می شود؟
*در مورد مرجِّح بودن شهرت عملی روایتی وارد نشده است .بنابراین اگر کسی بخواهد شهرت عملی(شهرت فتوائی) را حجت بداند باید معیار و ملاکی داشته باشد.
*ملاک و معیار مرجِّح بودن شهرت عملی این است که:هر چیزی که سبب نزدیک تر بودن یکی از دو حدیث به واقع باشد، ترجیح آن روایت واجب است.زیرا شهرت عملی احتمال صدور یک حدیث را تقویت می کند.
*تقویت روایت به وسیله عمل کردن دو شرط دارد:
1-یقین داشته باشیم فتوای مشهور مستند به روایت باشد و باید برای نزدیک بودن آن روایت به واقع اطمینان حاصل شود و صرف مطابقت داشتن فتوای مشهور با یک روایت کافی نیست.
2-شهرت عملی نزدیک به عصر معصوم باشد ،یعنی در زمان ائمه اطهار (ع) و یا زمان پس از آن جمع آوری شده باشد و شهرت عملی متقدم برای ما حجت است زیرا این شهرت کاشف از ارتکاز ذهنی قدما و نظر معصومین (ع) می باشد.
*از دیدگاه مرحوم مظفر شهرت قدیمی و نزدیک به عصر معصوم جبران کننده خبر ضعیف است.
آیا شهرت روائی از مرجحات محسوب می شود؟
در مورد مرجِّح بودن شهرت روایی : محققین علما اجماع دارند بر اینکه شهرت روایی سبب ترجیح می شود
و مقبوله عمر بن حنظله بر این امر دلالت دارد و در فرازی از روایت آمده است: (فان المُجمع علیه لا ریب فیه) و منظور از مجمع علیه شهرت است نه اجماع.
به این دلیل که سوال کننده پرسید:(اگر هر دو روایت نقل شده از شما مشهور بودند چه کنیم؟امام فرمودند مجمع علیه لاریب فیه ؛ و معنی ندارد که منظور از شهرت اجماع باشد.
گاهی بیان می شود:
شهرت روایی به مساله ترجیح یکی از دو حجت بر دیگری مربوط نمی شود بلکه به تمیز حجت از لاحجت مربوط می شود.
بدین تقریب:اگر روایتی در زمان معصوم شهرت روایی داشته باشد و موجب قطع به صدور روایت از معصوم شود و یا حداقل اطمینان و وثوق به صدور آن حاصل می شود و بنابر این روایتی که فاقد حجیت در سند باشد ادله حجیت خبر شامل آن نمی شود و از درجه اعتبار ساقط می گردد و اصلا تعارضی بین روایات به وجود نخواهد آمد.
*مثلا برای ما یقین حاصل شود که روایت شاذی که معارض با یک روایت است از معصوم صادر نشده است و به عدم صدور آن از معصوم وثوق حاصل شود ،در این صورت این روایت از حجیت می افتد و توان تعارض با روایت مخالف را نخواهد داشت و نهایت نقش ممیز بودن بین حجت و لاحجت را دارد،نه تعارض و ترجیح یکی از دو حجت بر دیگری.
از این سوال بدین گونه جوای داده می شود:
-در مورد حدیث شاذی که به عدم صدور آن از معصوم قطع داریم قطعا از محل بحث خارج خواهد بود.
-اما در مورد حدیث شاذی که به عدم صدور آن اطمینان و وثوق داریم از این جهت که به وجود معارض آن وثوق بالفعل حاصل شده است ،این امر ضرری به شمولیت ادله حجیت خبر نمی زند .زیرا وثاقت راوی برای قبول کردن روایت او کفایت می کند بدون اینکه حصول اطمینان و وثوق بالفعل به خبر او شرط باشد.
_در مورد حجیت خبر شخص ثقه حاصل شدن ظن فعلی به خبر شرط نیست بلکه ملاک حصول ظن نوعی است که در مورد خبر شاذ نیز ظن نوعی وجود دارد،همانطور که عدم ظن به خلاف در آن روایت نیز در حجیت خبر شرط نمی باشد.
*ظن فعلی(ظنی که برای خود شخص حاصل می شود)
*ظن نوعی(ظنی که برای اکثر عقلا و اغلب مردم حاصل می شود)
*ملاک حجیت خبر ظن نوعی است نه ظن فعلی.
_لذا مرحوم مظفر شهرت روایی را جز مرجِّحات باب تعارض می دانند.
1- جمله (فان المجمع علیه لاریب فیه)
2- کفایت ظن نوعی در حجیت خبر
منبع: اصول فقه،مرحوم مظفر،بحث تعادل و تراجیح.
فرم در حال بارگذاری ...