موضوع: "مباحث فقهی"
شيوه هاي اجتهادي مرحوم شيخ انصاري(ره):
1-تحرير مساله و روشن شدن موضوع
مثلا در بحث غنا شيخ (ره)اول مساله غنا را تحرير و بررسي مي كند و موضوع را روشن مي كنند
2-ذكر ادله مربوط به بحث و بررسي و نقد ادله
-آيا در كتاب آيه اي مبني بر حرمت غنا وجود دارد
-آيه لهو الحديث شامل غنا مي شود
-روايت كشيدن صوت غنا شامل غنا مي شود
3-بررسي سير تحول فتوا
سير تطور غنا و فتواي آن:در چه زمان و مجلسي بوده،براي چه كسي بوده،هدف از آن چه بوده؟
برخي فقها قائل به حرمت هستند
برخي قائل به كراهت هستند
4-زمينه سازي براي اعمال اصل برائت در فرض نپرداختن قدماء در مساله و نبود دلايل كافي
شيخ قائل است در جايي كه فقط فتوا براي متاخرين باشد و دليل بر آن وجود نداشته باشد احتمال حكم به برائت بيشتر است.
5-مشخص كردن شهرت فتوائي در ميان قدماءو متاخرين در صورت وجود داشتن
شيخ انصاري(ره) معتقد است چون قدما فتوا داده اند و مشهور هم فتوا داده اند،به شهرت فتوائي عمل مي كنيم،البته برخي از فقها قائل به شهرت فتوايي نيستند مانند مرحوم خويي (ره)، شيخ انصاري(ره) در شهرت،قائل به حجيت شهرت قدما هستند.
6-بيان ادعاي احتمالي در مساله و خدشه در آن با تعيين موضوع
شيخ (ره) ادعاهاي احتمالي را بيان مي كند و با هدف تبيين مساله، ادعاها را بررسي و نقد مي كند.
7-نپرداختن به آراي فقهاي اهل سنت
البته شيخ انصاري(ره) گاهي بطور گذرا اشاره به آراي اهل سنت مي كند اما به طور مبسوط به آن نمي پردازد
8-توجه به آيات الاحكام در فرايند استدلال
شيخ انصاري(ره) هر آيه قرآن را به يك عنوان فقهي نمي چسباند،بلكه آيات الاحكام را جدا مي كند و در بحث روزه مثلاً به آن استدلال مي كند
9-بررسي درايي(متن+ سند) روايات
10- حل تعارض روايات
بررسي منشا تعارض بسار مهم است
11-ذكر اجماعات منقول از باب تاكيدو مويد بودن
شيخ از اجماع منقول به عنوان مويد و از باب تاكيد استفاده مي كنند؛و اجماع مدركي را قبول مي كنند نظر مرحوم فاضل هم همين هست.
12- واژه شناسي و تبيين معناي لغوي
تبيين معناي لغوي براي شيخ اصل اساسي است
-مثلا:غنا عبارتست از كشيدن صوت به صورت ايجاد ترجيع در صوت(فراز و فرود)
-كما عن المصباح مبادله مالٍ بمالٍ،استفاده از كتاب لغت مصباح المنير
شيخ وقتي مي خواهند حكم بدهند نظر نهايي خود را به لغت استناد مي دهند.
13-شيخ انصاري(ره) اگر مساله اي ا از مقنعه شيخ مفيد(ره) و يا النهايه شيخ طوسي(رة) نقل مي كند،معلوم مي شود اين مساله مستند روايي دارد.
14-هرچه شيخ انصاري (ره) از مبسوط نقل مي كند،آن فقه اجتهادي است و از قواعد كلي و قواعد فقهي استفاده كرده است.
15- هر چه شيخ انصاري(ره) از علامه حلي نقل مي كند معلوم مي شود كه در ميان متقدمان مطرح نبوده است.
16- شيخ انصاري (ره) شهرت را جابر ضعف سندي مي داند.
17- شيخ نظرات خود را با عبارت ( الانصاف) بيان مي كند و الانصاف دليل پنجم شيخ است.
درس خارج فقه استاد محمدي همداني.رفيعه المصطفي (س)تهران
مكاسب شيخ انصاري (ره):
شیخ مرتضی انصاری
مرتضی فرزند محمّد امین انصاری دزفولی(۱۲۱۴ق) از علمای شیعه در قرن 13 بود. نسب ایشان به (جابر بن عبدالله انصاری) از اصحاب پیامبر می رسد.
رسائل و مکاسب دو کتاب معروف ایشان است.ایشان بعد از صاحب جواهر مرجعیت عامه یافتند.ایشان نوآوری های زیادی را اول دراصول وبعد در فقه وارد کردند. شیخ انصاری را «خاتم الفقهاء و المجتهدین» لقب دادهاند.ایشان در سال 1281 ق در نجف اشرف وفات یافتند و در همانجا دفن شدند.
نوآوری های شیخ:
*برخی از نو آوری های اصولی شیخ عبارتست از:
-رد نظریه انسداد باب علم
- نظریه مصلحت سلوکیه
-نظریه حکومت و ورود استحکام بخشیدن و ایجاد تغییر در مباحث مربوط به حجج در اصول
*برخی ازنوآوری های فقهی شیخ(ره):
- جهت دادن فقه شیعی به سمت فقه معاملاتی، این در حالی است که قبل از شیخ فقه بیشتر ناظر به فقه عبادات بوده است.
-ارائه بحث مبسوط و گسترده در مورد بیع معاطات، بیع فضولی و انواع و اقسام خیارات معاملاتی
*کتاب مکاسب شامل سه بخش است:
1- مکاسب محرمه
2-کتاب البیع
3-کتاب الخیارات
*کتاب البیع شیخ انصاری (ره) شامل مباحث زیر است:
- بیع معاطاتی و صحت آن
- عقد بیع و مباحث الفاظ بیع
- شرط های عقد بیع مانند عربیت و تقدیم ایجاب بر قبول
- شرط های مربوط به خریدار و فروشنده مانند بالغ بودن ، قصد داشتن ،اختیار داشتن و مالک بودن و …
- بیع فضولی و صحت آن
- شرایط جنس مورد معامله و قیمت آن
به گروهی از اَخباری ها نسبت داده شده که ظواهر قرآن حجیت نداردو تاکید کرده اند که عمل کردن به ظواهر قرآن جایز نیست مگر اینکه بیان و تفسیری از طریق اهل بیت (ع) برای این ظواهر وارد شود.
مرحوم مظفر می گوید:کسانی که به حجیت ظواهر قائل هستند:
1- منظور آنها این نیست که تمامی آیات قرآن حجت است.
آیات قرآن به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) آیات محکم:که دلالت واضح دارند.
ب)آیات متشابه:که دو یا چند احتمال دارند و در موارد متشابه تفسیر به رای جایز نیست.
2- تفکر قائلین به حجیت ظواهر(اصولی ها) این است که تنها پس از فحص و بررسی از وجود ناسخ و مخصّص و مقید و قرینه و ناامیدی از وجود آن در قرآن و سنت می توان به ظاهر قرآن عمل نمود.
3-منظور قائلین به حجیت ظواهر این نیست که هر کس بتواند به ظواهر قرآن عمل کند،هر چند سابقه معرفت ،علم و یادگیری درباره آنچه که به مضمون آیات قرآن مربوط می شود نداشته باشد.بنابریان شخص عامی و شبه عامی که هنوز آشنایی کامل با آیات قرآن پیدا نکرده است حق ندارد که فهم ظواهر آیات قرآن را ادعا کند و به آن عمل کند.
درواقع وقتی می گوییم قرآن کریم بر بندگان حجت است به این معنا نیست که تمامی ظواهر قرآن نسبت به هر شخصی حجت است حتی نسبت به کسی کهبه نور علم و معرفت نورانی نگشته است.
اینک به کسانی که حجیت ظواهر قرآن را انکار می کنند(اخباری ها) می گوییم ،منظور شما از این انکار چیست؟
1-اگر مقصود این است که نمی توان در عمل به ظواهر قرآن بدون فحص و بررسی از آنچه که می تواند ظواهر را تغییر دهد(مانند ناسخ و مقید)شتاب کرد؛ این حرف درستی است و ما نیز معتقدیم که ظواهر قرآن مطلقا و نسبت به هر شخص مجتهد،پس از فحص و بررسی از وجود ناسخ و مقید و… عمل به ظواهر قرآن جایز است.
2- اگر مقصود شما جمود داشتن در خصوص احادیثی است که از اهل بیت (ع) وارد شده است،به گونه ای که در هر موردی که از سوی ائمه (ع) بیان و تفسیر نشده است،پرداختم به ظواهر قرآن و عمل کردن به آنها جایز نباشد؛در این صورت مطلبی است که به وسیله ادله ای که اخباری ها برای آن بیان کرده اند ثابت نمی شود و ادعایی بدون دلیل است.
این ادعا مردود است،زیرا خود اهل بیت (ع) در روایات زیادی ما را به قرآن ارجاع داده اند،(مانند روایاتی که در آنها از طرف ائمه (ع) دستوری داده شده تا اخبار متعارض را به قرآت عرضه کنید و به هر کدام که موافق کتاب خدا بود عمل کنید و روایت دیگر را به دیوار بکوبید).
بلکه روایات دیگری داریم که هر حدیثی که از ما ائمه وارد شده است(چه معارض داشته باشد و چه نداشته باشد ) آن را به قرآن عرضه کنید.
به علاوه اخبار خاص از ائمه (ع) وارد شده است که بر جواز عمل کردن به ظوار دلالت می کند واگر جمودی بر روایات اهل بیت عصمت وارد شده لازم باشد به معنای عمل کردن به ظوار سخنان آن بزرگواران است نه به معنای عمل کردن به ظواهر قرآن.
بنابراین از این جهت،روایات نیز مثل آیات می باشد بلکه روایات از این جهت دست کمی از ظواهر قران ندارند.
بلکه در مورد روایات مطلب پیچیده تر و دشوارتر از آیات می باشد زیرا:
1- سند روایات نیاز به تصحیح ،تنقیح و بررسی دارد.
2-برخی از روایات نقل به معنا شده است و از نقل به معنا نص الفاظ معصوم (ع) احراز نمی گردد ونمی تواند منظور امام را به طور کامل برساند.
3-روایاتی که لفظ امام نقل شده است معلوم نمی شود که نصّ الفاظ نقل شده باشد و چه بسا راوی برخی از کلمات را نقل نکرده باشد و این موارد در قران وجود ندارد.
عقاید اخباری ها در مورد حجیت ظواهر:
اخباری ها معتقدند که ظواهر قرآن فقط در حق معصومین(ع) حجت است و در حق دیگران حجت نیست.
آنان معتقدند که:
1-فهم به قرآن و معرفت به آن مخصوص اهل بیت است و دیگران از فهم و درک معانی قرآن عاجزند ،بنابراین دیگران حق استفاده از ظواهر را ندارند.
2-قرآن کریم مشتمل بر مضامین بلند و پیچیده ای است که فقط راسخان در علم(معصومین)دسترسی به این حقایق دارند در نتیجه ما حق نداریم به قرآن مراجعه کرده و بدون تفسیر اهل بیت به قرآن استناد کنیم و از ظواهر آن کمک بگیریم.
3-قرآن دارای آیات محکم و متشابه است،و طبق خود آیات قرآن استفاده از آیات متشابه ممنوع است و متشابه در معنای عام خود شامل ظواهر نیز می شود و حداقل احتمال شمول نسبت به ظواهر می رود.
4-علم اجمالی به وجود مخصّص و مقیّد و قرینه مجاز،مانع عمل کردن به ظاهر می شود چرا که به ظاهر تمام عمومات و مطلقات عمل کنیم با علم اجمالی مخالفت شده و نسبت به برخی ترجیح بلامرجح است.
5-روایات بسیاری از تفسیر به رای نهی کرده است و عمل کردن به ظاهر نوعی تفسیر به رای می باشد و تفسیر به رای حرام است ،پس عمل کردن به ظاهر نیز حرام می باشد.
منبع:حجیت ظواهر،اصول مظفر.